Τα Ιωάννινα βρίσκονταν υπό τον τουρκικό ζυγό από το 1431 και υπήρξαν αρκετές προσπάθειες εξέγερσης, χωρίς όμως να έχουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Όμως, από τις αρχές κιόλας του 20ου αιώνα, είχε ωριμάσει η ιδέα για ουσιαστική εξέγερση και εν συνεχεία απελευθέρωση, όχι μόνο των Ιωαννίνων αλλά και αρκετών άλλων ελληνικών εδαφών όπως Θεσσαλονίκη, Λέσβος, Κατερίνη (1912), Ξάνθη (1919) κ.ά..
Σχετικά με την πόλη των Ιωαννίνων, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω έγιναν αρκετές προσπάθειες για αποδέσμευση από τον τουρκικό ζυγό, ωστόσο η τελευταία ήταν το 1913, όπου οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού απέφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα, "ακρωτηριάζοντας" την κυριαρχία των Τούρκων.
Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, η ελληνική κυβέρνηση υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, δίνει εντολή να μεταβιβαστεί όλος ο στρατός στην Ήπειρο, καθώς απαιτούνταν μεγάλος αριθμός πολεμιστών για να επιτεθούν κατά του απόρθητου Μπιζανίου. Για το λόγο αυτό, ο Βενιζέλος επισκέπτεται τα Ιωάννινα, στα τέλη Ιανουαρίου, και έρχεται αμέσως σε επαφή με τον Αρχιστράτηγο, Κωνσταντίνο, για να συζητήσουν σχετικά με το τελευταίο σχέδιο επίθεσης.
Ο ελληνικός στρατός της Ηπείρου, στα μέσα Φεβρουαρίου, εξοπλισμένος με βαρύ πυροβολικό και μονάδες ιππικού κάνουν συντονισμένες επιχειρήσεις κατά των Τούρκων, ενώ στρατιωτικές ελληνικές αποβάσεις πραγματοποιούνται και στα σύνορα της ευρύτερης περιοχής, ώστε να αποκλείσουν και να εμποδίσουν οποιαδήποτε προσπάθεια ενίσχυσης της τουρκικής πλευράς. Τα απόρθητα οχυρά του Μπιζανίου κανονιοβολούνται και υπερφαλαγγίζονται.
Αρχικά οι τουρκικές δυνάμεις προέβαλλαν σθεναρή αντίσταση, όμως η επινοητικότητα του Ταγματάρχη, Βελισαρίου, ήταν αυτή, που αποσυντόνισε τις όλες προσπάθειές τους, καθώς κατάφερε σημαντικό πλήγμα στους εχθρούς, αποκόπτοντάς τους από την πόλη και κάνοντάς τους να πιστέψουν ότι έχουν κυριευτεί, πράγμα το οποίο δεν είχε ακόμη συμβεί. Επιπλέον, ο Αρχιστράτηγος, Κωνσταντίνος, δίνει εντολή στις ελληνικές δυνάμεις να επιτεθούν κατά των φρουρίων της πόλης και να κατανικήσουν τον εχθρό. Έτσι, οι Τούρκοι, έχοντας αποπλανηθεί, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και το Μπιζάνι έπεσε! Αυτή ήταν και η αρχή, καθώς άνοιγε το δρόμο για την απελευθέρωση όλης της πόλης.
Λίγες ώρες αργότερα, ο Τούρκος διοικητής της πόλης, Εσάτ Πασάς, ηττημένος από τον ελληνικό στρατό, παραδίδει τα Ιωάννινα άνευ όρων. Το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης υπογράφτηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1913 και οι άντρες του τουρκικού στρατού, που είχαν μείνει ζωντανοί μέχρι εκείνη τη στιγμή, θεωρήθηκαν αιχμάλωτοι πολέμου.
Επικρατούσε παντού ενθουσιασμός, και μετά και από την επίσημη προσάρτηση των Ιωαννίνων στη Ελλάδα, ο μητροπολίτης της πόλης και οι κάτοικοι της περιοχής υποδέχτηκαν τους απελευθερωτές τους με επευφημίες και ζητωκραυγές. Πλέον τα Γιάννενα ήταν σε ελληνικά χέρια και ελεύθερα, μετά από τόσους αιώνες σκλαβιάς.
*Ο Χάρης Νούλας είναι φιλόλογος και ιστορικός.
