Στα πλαίσια των εκδηλώσεων για το «Πολιτιστικό Καλοκαίρι 2015», ο Δήμος Αρταίων θέλοντας να ενισχύσει την παράδοση και τα ήθη και έθιμα του τόπου μας, αναβιώνει το έθιμο του Άγιου Ιωάννη του Ριγανά, με εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν σε διάφορα σημεία της πόλης μας.
Συγκεκριμένα, αύριο Τρίτη 23 Ιουνίου και ώρα 21:00 θα γίνει αναβίωση του εθίμου και θα περιλαμβάνει εκδηλώσεις στις πλατείες Σκουφά, Αγίας Θεοδώρας και Αγίου Νικολάου, σε συνεργασία με τους Πολιτιστικούς Συλλόγους του Δήμου.
Η γιορτή τ’ Αϊ Γιαννιού
Στις 24 του μηνός στην ακμή του θέρους ο ήλιος τρέπεται στον αστερισμό του Καρκίνου και η μέρα έχει αρχίσει να μικραίνει. Οι θερινές αλλαγές του ήλιου, είναι μια σημαντική, αλλά μερικές φορές κι επικίνδυνη αλλαγή του χρόνου, κυρίως για τους γεωργούς. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ορισμένες συνήθειες των αρχαίων, σχετικές με το θερινό ηλιοστάσιο ή ηλιοτρόπιο, διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.
Όσα αρχαία έθιμα ανάγονται στις θερινές τροπές του ηλίου συνδέθηκαν με το Γενέθλιον του Ιωάννου του Πρόδρομου (24 Ιουνίου). Η συσχέτιση δεν έγινε χωρίς λόγο. Κατά τον ευαγγελιστή Λουκά (1,26-36) ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν έξι μήνες μεγαλύτερος από τον Ιησού. Αφού λοιπόν η γέννηση του Χριστού ορίστηκε από την εκκλησία στις 25 Δεκεμβρίου, δηλαδή κατά τις χειμερινές τροπές του ηλίου, επόμενο ήταν το Γενέθλιον του Ιωάννου του Προδρόμου να συμπέσει με την 24 Ιουνίου, δηλαδή κατά τις θερινές τροπές του ηλίου.
Το έθιμο του Κλήδονα
Σε μια τόσο σημαντική καμπή του χρόνου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου, η δύναμη του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, φυσικό είναι και ο άνθρωπος να θέλει να ρίξει ένα βλέμμα στο μέλλον. Είναι λοιπόν πάρα πολλές οι μαντείες της παραμονής και της 24ης Ιουνίου. Ο λαός μάλιστα πιστεύει, ότι ο Αϊ-Γιάννης φέρνει τύχες.
Για αυτό έπρεπε από την παραμονή να ξεσκονίσουν, να σφουγγαρίσουν, και να περιμένουν "τις τύχεις" Και επειδή ο συνηθέστερος τρόπος, με τον οποίο ο Άγιος φανερώνει το ριζικό, δηλαδή την τύχη του κάθε ανθρώπου, είναι ο κλήδονας, ονομάζεται και άι-Γιάννης ο Κλήδονας ή Ριζικάρης.
Το έθιμο του κλήδονα, είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου και έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα.
Η αναφορά στην Πυθία είναι έκδηλη, ενώ η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου: κληδών σημαίνει πράξεις ή λέξεις τυχαίες και ασυνάρτητες, που ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδονταν προφητική σημασία. Η πρώτη γραπτή περιγραφή του εθίμου ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους.
Οι φωτιές την παραμονή Αϊ Γιαννιού
Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο αγνό πρωτότοκο κορίτσι, συνήθως σε μια "Μαρία" (στη Θράκη ο ρόλος αυτός δίνεται στην ονομαζόμενη "Καλλινίτσα"), της οποίας και οι δύο γονείς να είναι ζωντανοί και πρωτοστεφάνωτοι, να φέρει από την πηγή με ολοκαίνουργιο κουμάρι ή να ανασύρει από το πηγάδι το "αμίλητο νερό".
Η κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή, για να μη χάσει το νερό την μαντική του δύναμη. Στα νησιά, το αμίλητο νερό είναι συχνά θαλάσσιο, οπότε και πρέπει να συλλεχθεί από σαράντα κύματα. Τη μικρή Πυθία την στολίζουν με λουλούδια και της δένουν τα μάτια με κόκκινο μαντήλι.
Επιστρέφοντας στο σπίτι, το νερό αδειάζεται σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο γραγούδα ή τσουκάλι. Μετά από κει παίρνουν βόλτα τα σπίτια της γειτονιάς κι η κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα διάφορα μικροαντικείμενα «σημάδια» τα λεγόμενα ριζικάρια, που το καθένα χαρακτήριζε τον κάτοχό του, δηλαδή κουμπιά, δαχτυλίδια, παραμάνες, αγκράφες σκουλαρίκια, χάντρες, δαχτυλήθρες, καρφιά, σουγιάδες. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.
«Κλειδώνουμε τον κλήδονα
με τ' Άι Γιαννιού τη χάρη,
κι όποια έχει ριζικό
να δώσει να το πάρει».
Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο σταμπωτό ύφασμα και το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ("κλειδώνεται" παρετυμολογία του κλήδονα που εξηγεί το γεγονός ότι σε μερικά μέρη της Ελλάδας τοποθετείται λουκέτο στο κορδόνι) και τοποθετείται κάτω από μια τριανταφυλλιά στον ξάστερο ουρανό. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να "ξαστριστεί".
Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους τον άντρα που θα παντρευτούν.
Από τα αρχαία χρόνια οι φωτιές του Ηλιοτροπίου
Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια ο άνθρωπος υποδέχεται το καλοκαίρι με φωτιές τη νύχτα της 21ης Ιούνη. Οι φωτιές τη νύχτα του Ηλιοτρόπιου έχουν σκοπό να εξαγνίσουν κάθε κακή τροπή, εξασφαλίζοντας στον ήλιο τον αιώνιο δρόμο στο δώμα του ουρανού.
Οι Δρυίδες των αρχαίων Κελτών της Βρετανίας στο Στόουνχετζ γιόρταζαν τις «Φωτιές της ακτής». Στα ερείπια του Stonehenge, η ανατολή του θερινού ηλιοστασίου εμφανίζεται στον ορίζοντα σε ευθυγράμμιση με την ογκώδη κύρια πέτρα του μνημείου. Κάθε χρόνο, τουρίστες από κάθε γωνιά του κόσμου το επισκέπτονται αυτή την ημέρα.
Το πήδημα πάνω από τις φλόγες ήταν για τους αρχαίους ένα έθιμο καθαρτήριο και «διαβατήριο». Μ’ αυτόν τον τρόπο καθαρίζονταν, με τη δύναμη της φωτιάς, κι έτσι, οι άνθρωποι απαλλαγμένοι από κάθε κακό να μπουν καθαροί και ακμαίοι στη νέα περίοδο του χρόνου. Ένα χαρούμενο και διαχρονικό έθιμο που κατάφερε τόσους αιώνες, να επιζήσει και που ενώνει αιώνες και γενιές.
Οι φωτιές που θ' αναφτούν σε όλη την Ελλάδα, θα είναι ένας δεσμός του σήμερα με το χθες. Ανάβοντας μια μικρή φωτιά συνδέεσαι με τους αιώνες που πέρασαν, καθώς και με πολλούς άλλους λαούς, που ανάβουν τη φωτιά και χαίρονται το θέαμα και το συμβολισμό της.
Του Ριγανά
Επίσης, σύμφωνα με την παράδοση, την ημέρα αυτή μάζευαν ρίγανη και μάλιστα πρωί- πρωί πριν από την ανατολή του ήλιου, αφού πίστευαν ότι έτσι είχε μαγική δύναμη, ο Άγιος Ιωάννης αποκαλείται και Ριγανάς.
