Με την επίδοση της επιστολής ξεκινά, η διαδικασία διαπραγμάτευσης Λονδίνου-Βρυξελλών για τις μελλοντικές σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Έφτασε ή στιγμή της αλήθειας, της προσγείωσης στην πραγματικότητα, και η κυβέρνηση της Τερίζα Μέι, χαμηλώνει τους τόνους της αντιπαράθεσης και των απειλών. Σε συνέντευξη στο BBC, ο υπουργός Οικονομικών, Φίλιπ Χάμοντ, δήλωσε «Θα πετύχουμε συμφωνία, με αμοιβαίες υποχωρήσεις. Δεν μπορούμε να έχουμε και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο».
Μια σαφής απάντηση στις αναλήθειες και τον ανενδοίαστο λαϊκισμό του Μπόρις Τζόνσον.
Παράλληλα, είναι εμφανής η στροφή της κυβέρνησης σε μια σειρά ζητημάτων που υποτίθεται ότι αποτελούσαν τις κόκκινες γραμμές της. Από αξιόπιστες κυβερνητικές πηγές αλλά και τα λεγόμενα του Ντέινβιντ Ντέιβις, υπουργού αρμόδιου για το Brexit, διαγράφεται η αλλαγή πλεύσης της Τερίζα Μέι, στο θέμα της δικαιοδοσίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, των μεταναστών και του λογαριασμού αποχώρησης ύψους 60 δις που απαιτούν οι Βρυξέλλες.
Υποχώρηση Βρετανίας στο θέμα των εισφορών
Στο θέμα του Δικαστηρίου, η Βρετανία προτίθεται να κρατήσει βασικές νομοθεσίες και να εξαιρεθεί από κάποιες δευτερευούσης σημασίας. Στο θέμα των ευρωπαίων μεταναστών, η Τερίζα Μέι θα εγγυηθεί στην ομιλία της στη Βουλή των Κοινοτήτων, τα ισότιμα δικαιώματα όχι μόνο των 3,3 εκατ. υπαρχόντων αλλά και όσων θα έλθουν στην Βρετανία στα επόμενα δύο χρόνια, όσο διαρκούν οι διαπραγματεύσεις. Εξάλλου ο Ντέιβιντ Ντέιβις έχει κάνει σαφές ότι η μετανάστευση από την Ευρώπη όχι μόνο δεν θα σταματήσει αλλά θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο, λόγω των αναγκών της οικονομίας.
Στο θέμα των εισφορών προς τον κοινοτικό προϋπολογισμό, κι εκεί διαφαίνεται σημαντική υποχώρηση, όχι στο αν θα καταβληθούν χρήματα αλλά ως προς το ύψος του συνολικού ποσού. Όσο για το εμπορικό καθεστώς της Βρετανίας, πηγές της κυβέρνησης εκτιμούν ότι θα συζητηθεί μετά την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων αποχώρησης, διαδικασία που θα απαιτήσει από τρία έως έξι χρόνια. Στο μεσοδιάστημα, Βρετανία και Βρυξέλλες θα συμφωνήσουν σε μεταβατική περίοδο όσο χρειαστεί για την ολοκλήρωση των εμπορικών διαπραγματεύσεων.
Οι σημαντικοί σταθμοί για το Brexit
Το Brexit θέτει τέλος σε 44 χρόνια συμμετοχής της Βρετανίας στην ενωμένη Ευρώπη, η οποία με τη σειρά της «συρρικνώνεται» για πρώτη φορά στην 60ετή ιστορία της, χάνοντας μάλιστα ένα από τα ισχυρότερα μέλη της.
Το Άρθρο 50 προβλέπει ότι η διαδικασία εξόδου μπορεί να διαρκέσει έως δύο χρόνια, δηλαδή το αργότερο έως τις 29 Μαρτίου του 2019. Η διαπραγμάτευση μπορεί να παραταθεί πέραν της διετίας με ομόφωνη συμφωνία της Βρετανίας και των 27 εταίρων.
Αυτό είναι ένα χρονοδιάγραμμα για το τι θα ακολουθήσει τη σημερινή, ιστορική ημέρα, και ορισμένες απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα σχετικά με το Brexit.
Μάρτιος και Απρίλιος 2017: Το πρώτο, κρίσιμο βήμα…
Αφότου λάβει επισήμως το αίτημα της Βρετανίας για έξοδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα απαντήσει καταθέτοντας τις αποκαλούμενες «κατευθυντήριες γραμμές» της για τη διαπραγμάτευση με το Λονδίνο, οι οποίες βέβαια θα μπορούν να επικαιροποιηθούν ανάλογα με την πορεία των διαβουλεύσεων.
Οι κατευθυντήριες γραμμές είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία της διαπραγμάτευσης, καθώς θα περιλαμβάνουν τις αξιώσεις και τις «κόκκινες γραμμές» της Ε.Ε. Θα καταδείξουν επίσης εάν οι εταίροι είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν τη μελλοντική πολιτική και εμπορική σχέση με τη Βρετανία ταυτόχρονα με τις εκκρεμότητες, όπως τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών που ζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλτ Τουσκ έχει δηλώσει πως οι κατευθυντήριες γραμμές μπορούν να σταλούν στη βρετανική κυβέρνηση εντός 48 ωρών, δηλαδή έως το μεσημέρι της Παρασκευής. Στην πράξη όμως, η στρατηγική των 27 αναμένεται να επισημοποιηθεί στην ειδική Σύνοδο Κορυφής που θα λάβει χώρα στις 29 Απριλίου.
… αλλά δεν αρχίσαμε ακόμα (Μάιος ή και Ιούνιος 2017)
Οι πραγματικές, πρόσωπο με πρόσωπο διαπραγματεύσεις πάντως δύσκολα θα αρχίσουν πριν τον Μάιο ή ακόμα και τον Ιούνιο.
Πρώτα το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων – το οποίο προετοιμάζει τις Συνόδους – θα πρέπει να δώσει άδεια για έναρξη των συζητήσεων και η Κομισιόν να επιλεγεί ως ο κύριος εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις διαπραγματεύσεις. Επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας θα είναι ο πρώην επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ, βετεράνος των Βρυξελλών.
Η διαπραγμάτευση μπορεί να παραταθεί πέραν της διετίας με ομόφωνη συμφωνία της Βρετανίας και των 27 εταίρων. Ωστόσο, αυτό μπορεί να εγείρει προβλήματα λόγω των Ευρωεκλογών που είναι προγραμματισμένες για το ίδιο έτος, καθώς τυπικά η Βρετανία θα έχει το δικαίωμα να εκλέξει ευρωβουλευτές.
Βάσει του Άρθρου 50, η τελική συμφωνία για το Brexit απαιτεί τη σύμφωνη γνώμη του 72% των κρατών-μελών, δηλαδή τουλάχιστον 20 εκ των 27, τα οποία θα πρέπει συνάμα να πρεσβεύουν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της.
Τι θα συζητήσουν ΕΕ και Βρετανία;
Αυτό είναι ένα από τα πρώτα σημεία τριβής ανάμεσα στις δύο πλευρές.
Ο βρετανός υπουργός Brexit, Ντέιβιντ Ντέιβις, έχει διαμηνύσει πως το Λονδίνο θέλει μία συζήτηση-πακέτο που θα περιλαμβάνει την κατάρτιση εμπορικής συμφωνίας με την Ε.Ε. και τυχόν μεταβατικές συμφωνίες που θα τεθούν σε ισχύ ώστε να διευκολύνουν την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ευρωπαϊκή οικονομική και ρυθμιστική «ομπρέλα».
Ο κ. Μπαρνιέ αντίθετα έχει καταστήσει σαφές ότι θέλει πρώτα να διευθετηθούν οι οικονομικές και πολιτικές εκκρεμότητες και μετά να αρχίσουν οι συζητήσεις για εμπόριο.
Ένα από τα κύρια ζητήματα είναι η εκτίμηση της Κομισιόν ότι η Βρετανία θα πρέπει να καταβάλει περίπου 60 δισεκατομμύρια ευρώ στην Ε.Ε. ως αποζημίωση για χρηματοδοτικές δεσμεύσεις που έχει ήδη αναλάβει, στο πλαίσιο του κοινοτικού προϋπολογισμού και άλλων πακέτων συνοχής και στήριξης.
Δεν είναι ακόμα σαφές πώς θα υπολογιστεί ο «λογαριασμός» του Brexit, όμως ο κ. Ντέιβις έχει διαμηνύσει ότι το Λονδίνο δεν είναι ούτε κατά διάνοια διατεθειμένο να πληρώσει ποσό που έστω προσεγγίζει τα 60 δισεκ. ευρώ.
Μία άλλη κρίσιμη εκκρεμότητα είναι τα μετά-Brexit δικαιώματα των ευρωπαίων μεταναστών που κατοικούν στη Βρετανία και αντίστοιχα τα δικαιώματα των Βρετανών που διαμένουν στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Μάρτιος 2018: Το (πιθανό) πλεονέκτημα των Βρυξελλών
Το χρονοδιάγραμμα της διαπραγμάτευση πάντως μπορεί να κρύβει κι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα της Ε.Ε.
Μπορεί μεν το Άρθρο 50 να δίνει χρονικό περιθώριο ως τον Μάρτιο του 2019, όμως χιλιάδες επιχειρήσεις – από αερομεταφορείς μέχρι τράπεζες – θα πρέπει να λάβουν αποφάσεις τουλάχιστον έναν χρόνο πριν. Για το λόγο αυτό το Λονδίνο θέλει μία κατ’ αρχήν συμφωνία έως τότε, ή έστω μεγάλη πρόοδο.
Αντίθετα, αν οι συζητήσεις «βαλτώσουν» χωρίς προοπτική για εμπορική ή μεταβατική συμφωνία, πολλές εταιρείες μπορεί να κληθούν να σκεφτούν μεταφορά τουλάχιστον μέρους των δραστηριοτήτων τους στην ηπειρωτική Ευρώπη, ώστε να προστατεύσουν την απρόσκοπτη πρόσβαση στην κοινή αγορά των περίπου 500 εκατομμυρίων κατοίκων.
Συνεπώς, ο χρόνος μπορεί να λειτουργήσει ως σύμμαχος της Ε.Ε. και ως μοχλός άσκησης πίεσης στο Λονδίνο σε θέματα όπως τα 60 δισεκ. ευρώ και τα δικαιώματα των κοινοτικών μεταναστών.
Η βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι έχει αποσαφηνίσει ότι θα προτιμήσει να αποχωρήσει από τη διαπραγμάτευση παρά να δεχτεί μία κακή συμφωνία. Αυτό όμως σημαίνει πως το Ηνωμένο Βασίλειο ίσως κληθεί τελικά να καταφύγει στους ασύμφορους εμπορικούς κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Τι σημαίνουν αυτά για τους ευρωπαίους μετανάστες;
Όσο η διαπραγμάτευση συνεχίζεται η Βρετανία παραμένει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, οι ευρωπαίοι πολίτες που ζουν κι εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο – ανάμεσά τους χιλιάδες Έλληνες – δεν θα χάσουν τα δικαιώματά τους.
Ωστόσο, το τι θα ισχύσει μετά το Brexit θα κριθεί στο τραπέζι των διαβουλεύσεων. Και οι δύο πλευρές έχουν εκδηλώσει πρόθεση να προστατεύσουν τα δικαιώματα των πολιτών τους σε πνεύμα συναίνεσης.
Ένας από τους κύριους στόχους του Λονδίνου είναι να αποκτήσει πλήρη έλεγχο της μετανάστευσης και να περιορίσει τις ετήσιες εισροές σε λίγες δεκάδες χιλιάδες άτομα.
Παρά ταύτα, ο κ. Ντέιβις έχει αφήσει να εννοηθεί πως δεν θα τεθεί σκληρό πλαφόν στον αριθμό ευρωπαίων μεταναστών που θα γίνονται δεκτοί, λέγοντας ότι το Λονδίνο θα είναι ευέλικτο όσον αφορά των αριθμό των αφίξεων, με γνώμονα τις ανάγκες της οικονομίας.
Σε μία ένδειξη καλής θέλησης, το βράδυ της Τρίτης το Λονδίνο διαμήνυσε πως δεν προτίθεται να διακόψει την ελεύθερη μετακίνηση μεταναστών ανήμερα της ενεργοποίησης του Άρθρου 50, δηλαδή σήμερα. Είχαν προηγηθεί διαρροές ότι η Ευρωβουλή θα ασκούσε βέτο σε κάθε συμφωνία εάν η Βρετανία έκανε κάτι τέτοιο.
Μάιος 2017 και μετά: Η Αγγλία αλλάζει
Εν τω μεταξύ, κατά πάσα πιθανότητα τον Μάιο, η βρετανική κυβέρνηση θα αρχίσει το ογκωδέστατο έργο της απεμπλοκής από τις ευρωπαϊκές συνθήκες και το κοινοτικό δίκαιο.
Όλα θα αρχίσουν με το νομοσχέδιο που θα αναστείλει τον νόμο του 1972 για υπαγωγή στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και στις ερμηνείες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Στην πράξη, η βρετανική Βουλή αναμένεται να ενσωματώσει το ευρωπαϊκό κεκτημένο στη βρετανική νομοθεσία και στη συνέχεια να ακυρώσει ή να τροποποιήσει τα κομμάτια που δεν θέλει. Οι αλλαγές θα τεθούν σε ισχύ μετά τη συμφωνία για το Brexit.
Πρόκειται για μία τεράστια διαδικασία, που αφορά χιλιάδες νομοθετήματα, και θα έχει πολιτικές αλλά και οικονομικές συνέπειες.
Σε πολιτικό επίπεδο, το κοινοβούλιο δύσκολα θα μπορεί να παρακολουθεί όλες τις αλλαγές που θα προωθεί η κυβέρνηση, ενώ οικονομικά θα πρέπει να θεσπιστεί ένα διάδοχο καθεστώς καθώς το ρυθμιστικό πλαίσιο – που κανονίζει τα πάντα από την παραγωγή φαρμάκων, μέχρι την ασφάλεια οχημάτων και τις πτήσεις αεροσκαφών – θα πάψει εν τέλει να καλύπτει το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η δημιουργία αντίστοιχων ρυθμιστικών οργανισμών ή η ανάπτυξη εποπτικών μηχανισμών σε υπουργεία θα είναι μία χρονοβόρα και ακριβή διαδικασία. Αρκετοί κλάδοι που συνδέονται βαθιά με την ευρωπαϊκή αγορά, όπως οι αερομεταφορές, έχουν προτείνει την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στους ευρωπαϊκούς ρυθμιστικούς φορείς.
This land is your land (?) και κάλπες
Παράλληλα με όλα αυτά, η διαπραγμάτευση θα πρέπει να τακτοποιήσει και το ζήτημα της Βόρειας Ιρλανδίας, που στο περσινό δημοψήφισμα ψήφισε καθαρά υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.
Το ρεπουμπλικανικό κόμμα Σιν Φέιν μιλά για δημοψήφισμα συνένωσης με την Ιρλανδία, και συνεπώς παραμονή στην Ε.Ε. Διαφορετικά, για πρώτη φορά μετά από χρόνια θα πρέπει να οροθετηθεί εκ νέου κάποιας μορφής πολιτικό και εμπορικό σύνορο.
Την ίδια στιγμή, η Σκωτία πιέζει για δεύτερο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι πολιτικές εξελίξεις τρέχουν όμως και στην Ε.Ε. Οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, που ολοκληρώνονται στις 7 Μαΐου, και οι γενικές εκλογές στη Γερμανία, το Σεπτέμβριο, δεν αποκλείεται να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή ατζέντα και στρατηγική.
Οκτώβριος 2018: Η διορία Μπαρνιέ
Παρά τα εμπόδια, ο διαπραγματευτής Μπαρνιέ έχει δηλώσει ότι θα ήθελε να υπάρχει συμφωνία για το Brexit έως τον Οκτώβριο του 2018, ώστε και οι δύο πλευρές να έχουν άπλετο χρόνο για τη διαδικασία επικύρωσης.
Πρακτικά λοιπόν, οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να ολοκληρωθούν το πολύ σε 18 μήνες. Ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον, που θα συμμετέχει στη διαδικασία, έχει εμφανιστεί βέβαιος πως ο χρόνος είναι υπεραρκετός για συμφωνία.
Μάρτιος 2019: Υπάρχει δρόμος επιστροφής;
Υπάρχει, αλλά φυσικά κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει στο μέλλον.
Η τελευταία παράγραφος του Άρθρου 50 προβλέπει ότι ακόμα κι αν ένα κράτος αποχωρήσει από την Ε.Ε., μπορεί στη συνέχεια να επιστρέψει, ακολουθώντας τις προβλεπόμενες ενταξιακές διαδικασίες.
Πολλοί ευρωπαίοι πολιτικοί, με πρώτο τον πρόεδρο της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, έχουν εκφράσει την ελπίδα ότι η Βρετανία κάποτε θα επιστρέψει στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
